Temat 1
Temat 1: Myśliwi, łowiectwo i zwierzęta polskich
lasów, jezior i pól.
lasów, jezior i pól.
I ROZMOWA O MYŚLIWYCH I LEŚNIKACH
1. Kto to jest myśliwy i czym się on zajmuje?
Myśliwy to ktoś, kto zajmuje się dzikimi zwierzętami mieszkającymi w lasach i na polach. Dba o to, żeby w łowisku były zwierzęta różnych gatunków. Myśliwy poluje tylko na wybrane gatunki zwierząt, nie wolno mu natomiast polować na zwierzęta, które są pod ochroną. Poza tym łowiectwo to nie tylko polowania, ale także obcowanie z przyrodą. Na polowaniu myśliwy obserwuje, jak zwierzęta się zachowują, żerują i czy przypadkiem nie są chore lub osłabione. Myśliwi na polowaniu stosują tzw. selekcję, czyli odstrzał zwierzyny słabej lub chorej. Myśliwy może strzelać do zwierząt tylko w określonym czasie. Nie wolno strzelać np. do samic, które są ciężarne lub wychowują młode.
Poza tym myśliwi muszą liczyć zwierzynę w łowisku, aby podjąć decyzję, czy w danym roku będzie można polować na dany gatunek zwierząt lub ile zwierzyny danego gatunku będzie można odstrzelić.
2. Czy kobieta może być myśliwym?
Tak, kobieta myśliwy jest nazywana łowczynią lub Dianą. Boginią łowów w starożytnym Rzymie była właśnie Diana. Przedstawiano ją jako piękną, młodą kobietę z łukiem na ramieniu, niosącą kołczan ze strzałami. Zazwyczaj towarzyszyły jej psy myśliwskie i łanie. Diana opiekowała się się zwierzyną w lesie i miała moc zamieniania ludzi w zwierzęta.
3. Czy znacie myśliwych w świecie zwierząt?
Myśliwym może też być zwierzę. Zwierzęta, które są myśliwymi najczęściej nazywa się drapieżnikami. Są one mięsożerne. Do takich zwierząt należą: wilki, lisy, orły, rysie, niedźwiedzie, tygrysy, lwy itd.
Tak, kobieta myśliwy jest nazywana łowczynią lub Dianą. Boginią łowów w starożytnym Rzymie była właśnie Diana. Przedstawiano ją jako piękną, młodą kobietę z łukiem na ramieniu, niosącą kołczan ze strzałami. Zazwyczaj towarzyszyły jej psy myśliwskie i łanie. Diana opiekowała się się zwierzyną w lesie i miała moc zamieniania ludzi w zwierzęta.
3. Czy znacie myśliwych w świecie zwierząt?
Myśliwym może też być zwierzę. Zwierzęta, które są myśliwymi najczęściej nazywa się drapieżnikami. Są one mięsożerne. Do takich zwierząt należą: wilki, lisy, orły, rysie, niedźwiedzie, tygrysy, lwy itd.
4. Kim jest leśniczy?
Leśniczy i nadleśniczy są pracownikami Służby łeśnej i sprawują pieczę nad Lasami Państwowymi znajdujacymi się na terenie nadleśnictwa. Nadzorują oni działania myśliwych, czy właściwie opiekują się oni łowiskiem i mieszkającą w nim zwierzyną. Oprócz tego leśniczy musi zajmować się także roślinnością w lesie /np. drzewami/. Musi obserwować zmiany, jakie zachodzą w przyrodzie. Pilnuje, żeby szkodniki nie niszczyły drzew, zakłada budki lęgowe dla leśnych ptaków.
3. Jak wygląda myśliwy?
Jest najczęściej ubrany na zielono. Jest to kolor kamuflażu, bo w tym kolorze nie widać go w lesie i łatwiej obserwuje mu się wtedy zwierzęta. Zazwyczaj nosi ubrania moro. Poza tym mysliwy często ma ze sobą lornetke, która służy mu do obserwowania zwierzyny w łowisku, kapelusz myśliwski, strzelbę i psa.
4. Jakie są najbardziej typowe rodzaje polowań?
Czasem mysliwy może polować indywidualnie (tzw. polowanie indywidualne), wtedy najczęściej idzie na polowanie wieczorem lub wcześnie rano. Dzieje się tak ponieważ o tej porze dnia zwierzyna jest najbardziej aktywna. W ciągu dnia natomiast najczęściej chowa się w swoich ostojach. Aby nie spłoszyć zwierzyny, należy się cicho zachowywać, dlatego mysliwy zawsze poluje w ciszy. Niekiedy poluje z ambony (to taki drewniany domek lub podwyższenie, z którego można obserwować zwierzęta) i jest to tzw. polowanie z ambony lub z zasiadki. Z ambony można również obserwować zwierzęta. Mysliwy może także po prostu spacerować po lesie i obserwować życie leśnych mieszkańców.
Jest najczęściej ubrany na zielono. Jest to kolor kamuflażu, bo w tym kolorze nie widać go w lesie i łatwiej obserwuje mu się wtedy zwierzęta. Zazwyczaj nosi ubrania moro. Poza tym mysliwy często ma ze sobą lornetke, która służy mu do obserwowania zwierzyny w łowisku, kapelusz myśliwski, strzelbę i psa.
4. Jakie są najbardziej typowe rodzaje polowań?
Czasem mysliwy może polować indywidualnie (tzw. polowanie indywidualne), wtedy najczęściej idzie na polowanie wieczorem lub wcześnie rano. Dzieje się tak ponieważ o tej porze dnia zwierzyna jest najbardziej aktywna. W ciągu dnia natomiast najczęściej chowa się w swoich ostojach. Aby nie spłoszyć zwierzyny, należy się cicho zachowywać, dlatego mysliwy zawsze poluje w ciszy. Niekiedy poluje z ambony (to taki drewniany domek lub podwyższenie, z którego można obserwować zwierzęta) i jest to tzw. polowanie z ambony lub z zasiadki. Z ambony można również obserwować zwierzęta. Mysliwy może także po prostu spacerować po lesie i obserwować życie leśnych mieszkańców.
Co jakiś czas mysliwi zbierają się razem i całą grupą idą na polowanie. Takie polowanie nazywa się polowaniem zbiorowym (polowanie, w którym bierze udział przynajmniej kilka myśliwych i które odbywa się od rana do zmierzchu). Czasem podczas polowań zbiorowych mysliwi zakładają specjalną pomarańczową opaskę, żeby być widocznym i uniknąć wypadku. Na polowaniu trzeba bowiem bardzo uważać, żeby nikogo nie postrzelić. Wtedy z jednego kawałka lasu wypłaszane są wszystkie zwierzęta. W tej pracy pomagaja psy myśliwskie i naganka czyli ludzie, którzy hałasując, wypłaszaja zwierzeta. Psy mysliwskie wyganiaja nawet te zwierzęta, które są ukryte w krzakach i zaroślach.
II PSY MYŚLIWSKIE
1. Jakie psy pomagają myśliwym?
Psy które pomagają w polowaniu najczęściej nazywane są psami myśliwskimi. Należą do nich takie rasy psów, jak: wyżły, jamniki, setery, spaniele ogary, łajki itd.. Pies był pierwszym zwierzęciem oswojonym przez człowieka. Ponieważ miał doskonały węch i słuch, człowiek zaczął wykorzystywać go między innymi do polowania. W drodze krzyżówek pojawiały się różne rasy psów, różniące się pewnymi predyspozycjami, które wynikały z ich cech wrodzonych, budowy ciała itd..
Wkrótce wszystkie rasy myśliwskie zostały podzielone, ze względu na ich myśliwskie zastosowanie, na kilka grup użytkowych. Jedne nadają się do pogoni, inne do szukania po tropie, a jeszcze inne do aportowania czy szukania zranionego dzika lub wypłaszania ptactwa z zarośli itd.. Niektóre rasy są lepsze do pracy w lesie, inne natomiast w środowisku polnym czy w środowisku wodnym.
Psy myśliwskie dzieli się na kilka grup użytkowych w zależności od tego, do jakiego polowania się je wykorzystuje.
Na przykład:
* psy legawe - (np. wyżły), które wykorzystuje się do wystawiania zwierzyny i aportowania jej oraz do polowań na kaczki;
* płochacze - psy myśliwskie, które wypłaszają zwierzynę z zarośli, a ptactwo wodne z szuwarów. Bardzo dobrze pływają i aportują upolowaną zwierzynę;
* posokowce - specjalne rasy psów myśliwskich, które są uzdolnione w szukaniu po tropach postrzelonej zwierzyny grubej;
* gończe - psy myśliwskie (np. basset, gończy polski, beagle, dalmatyńczyki), które gonią i oszczekują znalezioną zwierzynę;
* norowce - (np. jamniki) czyli psy, które wypłaszają zwierzynę (lisy, borsuki i króliki) z nor;
* dzikarze - psy myśliwskie wykorzystywane do polowania na dziki;
* tropowce - psy różnych ras, które potrafią szukać po śladach krwi (tzw. sfarbowanych tropach) zwierzyny grubej;
* aportery (retrievery) - psy, które aportują (przynoszą myśliwemu) ustrzeloną zwierzynę, np. kaczki.
Może trochę więcej o dzikarzach.
Psy dzikarze - tym mianem określa się psy wykorzystywane przez myśliwego do polowań na dziki. Nie ma określonych ras takich psów. Mogą to być zarówno małe psy, takie jak jamniki, teriery, jak i duże psy, np. gończe czy wyżły.
Zadaniem dzikarzy jest pomagania myśliwemu w polowaniu na dziki...
III KRÓTKIE ROZWAŻANIA DOTYCZĄCE ŁOWIECTWA (HODOWLI, OCHRONY I POLOWAŃ)
Łowiectwo to nie tylko polowania. Mysliwi też chronią i hodują zwierzeta. Muszą dbać o to, żeby było dużo zwierząt w lasach i żeby były w nich różne zwierzeta. Myśliwi także dokarmiaja zwierzęta. Uprawiają specjalne poletka, na których sadzi się smaczne rośliny. Poletka te nazywa się poletkami żerowymi, bo żerują (czyli pasie się) na nich zwierzyna. Na polach myśliwi budują budki dla bażantów czy kuropatw. W lasach budują paśniki i lizawki (karmniki z solą dla zwierząt). Dla dzikiego ptactwa buduje się także woliery (zagrody), w których zwierzęta dorastają.
1. Dlaczego i jak się dokarmia zwierzęta zimą?
W zimie, gdy jest mało jedzenia w lesie, dokarmia się zwierzęta, żeby nie były głodne i żeby przetrwały zimę.
Zwierzęta karmi się w różny sposób, najczęściej wykładając dla nich karmę w specjalnych paśnikach. Do paśników wkłada się siano, rośliny okopowe lub niektóre chętnie zjadane przez zwierzynę warzywa. Oprócz tego do specjalnych korytek wsypuje się ziarno. Ponadto, na drewnianych słupkach - tzw. lizawkach wykładana jest dla nich sól, którą zwierzęta mogą zlizywać.
2. A dlaczego trzeba dokarmiać zwierzęta latem?
W lecie jedzenia jest wystarczająco dużo. Ale myśliwi są odpowiedzialni za szkody, jakie czynią zwierzeta na polach. W lecie na polach uprawnych dojrzewaja zboża i inne rośliny, które są przysmakiem wielu zwierząt. Zwierzęta bardzo często idą na pola najeść się smacznych roślin, których nie moga znaleźć w lasach (np. kukurydzy, marchwi). Żeby zwierzęta nie zjadały i nie niszczyły rolnikom upraw, myśliwi karmią je także latem. Oprócz tego sadzą w lesie ulubione rośliny zwierząt na specjalnych małych poletkach żerowych. Jest to sposób zapobiegania szkodom w uprawach rolnych.
3. Jak należy chronić zwierzęta i o nie dbać?
Zwierzęta chronimy, zapewniając im w lesie spokój. W niektórych miejscach stawiane są tabliczki z zakazem wstępu, ponieważ dalej znajduje się ostoją zwierzyny (czyli miejsce, w którym chcemy, żeby zwierzęta czuły się bezpieczne i niczego się nie bały). Są to specjalne miejsca, gdzie zwierzyna ma spokój i może się rozmnażać.
Spokój należy też zapewnić ptakom i dlatego nie wolno niszczyć ptasich gniazd. Nie wolno też nigdy wyjmować z nich jaj albo piskląt, ponieważ później rodzice mogą porzucić młode.
4. Co to jest łańcuch pokarmowy?
Niektóre zwierzęta są drapieżnikami i zjadają inne. Są to zwierzęta mięsożerne. Zwierzęta, które żywią się się roślinami to zwierzęta roślinożerne. Zwierzęta roślinożerne i mięsożerne tworzą tzw. łańcuch pokarmowy.
5. Czy myśliwy może polować przez cały rok?
Nie, myśliwi polują tylko wtedy, kiedy wolno to robić. Nigdy nie poluje się na samice (mamy) zwierząt wtedy, gdy mają one malutkie dzieci, ponieważ gdyby dzieci zostały bez mamy, to na pewno by sobie nie poradziły.
6. Czy można polować na wszystkie zwierzęta, jakie są w lesie?
Nie. Niektórych zwierząt jest tak mało, że są pod ochroną, np. niedźwiedź, wilk, wydra czy bóbr. Boimy się, że niedługo zwierzeta te całkiem znikną (wyginą) i dlatego postanowiono, że nie wolno na nie polować. Myśliwinie polują więc na zwierzęta, które są pod ochroną.
7. A jak wy sami możecie chronić zwierzęta?
*** Nie śmiecić w lesie, bo las to dom zwierząt. Zwierzęta niekiedy nie odróżniają śmieci od pożywienia. Zdarza się, że zwierzyna zjada torebki foliowe, ponieważ mają one np. zapach mięsa, i potem w męczarniach umiera.
*** Cicho zachowywać się w lesie.
*** Nie płoszyć i nie straszyć zwierzat.
*** Obserwować zwierzęta tylko z daleka-nigdy nie wolno zbliżać się do żadnych zwierząt. Czasami niektóre zwierzęta mogą być chore. W Polsce bardzo często zdarza się, że lisy chorują na wściekliznę. Taki lis ma pianę na pysku i nie boi się ludzi. Może on podejść do człowieka i go ugryźć. W takim wypadku następuje konieczność podania zarażonemu człowiekowi bolesnych zastrzyków.
*** Nie niszczyć gniazd i nie zabierać jaj ani piskląt.
*** Nigdy nie zabierać do domu żadnych zwierząt-czasami, kiedy zbliża się człowiek, samica, która ma młode, zostawia swoje dziecko i oddala się. Najczęściej dzieje się tak, gdy młode jest zbyt małe, by uciekać razem z matką. Samica obserwuje jednak młode z daleka. Dlatego nawet wówczas, gdy wypatrzycie młode jakiegoś gatunku, nie wolno go zabierać do domu, bo wcale nie jest ono porzucone i na pewno, kiedy tylko człowiek odejdzie, to troskliwa mama powróci. Nie wolno takiego zwierzęcia nawet dotykać, ponieważ zapach człowieka niekiedy sprawia, że matka postanawia rzeczywiście porzucić swoje młode.
IV POZNAJEMY ZWIERZĘTA POLSKICH PÓL I LASÓW - ZWIERZYNA PŁOWA ORAZ MUFLON
Do zwierzyny płowej zalicza się jelenia, sarnę, daniela i łosia.
Muflon jest dziką owcą.
Najczęściej ludzie mylą sarnę z jeleniem i danielem. Powszechnie też uważa się, że sarna to "żona" jelenia, co nie jest prawdą. Sarna i jeleń to dwa zupełnie odrębne gatunki zwierząt.
W zimie, gdy jest mało jedzenia w lesie, dokarmia się zwierzęta, żeby nie były głodne i żeby przetrwały zimę.
Zwierzęta karmi się w różny sposób, najczęściej wykładając dla nich karmę w specjalnych paśnikach. Do paśników wkłada się siano, rośliny okopowe lub niektóre chętnie zjadane przez zwierzynę warzywa. Oprócz tego do specjalnych korytek wsypuje się ziarno. Ponadto, na drewnianych słupkach - tzw. lizawkach wykładana jest dla nich sól, którą zwierzęta mogą zlizywać.
2. A dlaczego trzeba dokarmiać zwierzęta latem?
W lecie jedzenia jest wystarczająco dużo. Ale myśliwi są odpowiedzialni za szkody, jakie czynią zwierzeta na polach. W lecie na polach uprawnych dojrzewaja zboża i inne rośliny, które są przysmakiem wielu zwierząt. Zwierzęta bardzo często idą na pola najeść się smacznych roślin, których nie moga znaleźć w lasach (np. kukurydzy, marchwi). Żeby zwierzęta nie zjadały i nie niszczyły rolnikom upraw, myśliwi karmią je także latem. Oprócz tego sadzą w lesie ulubione rośliny zwierząt na specjalnych małych poletkach żerowych. Jest to sposób zapobiegania szkodom w uprawach rolnych.
3. Jak należy chronić zwierzęta i o nie dbać?
Zwierzęta chronimy, zapewniając im w lesie spokój. W niektórych miejscach stawiane są tabliczki z zakazem wstępu, ponieważ dalej znajduje się ostoją zwierzyny (czyli miejsce, w którym chcemy, żeby zwierzęta czuły się bezpieczne i niczego się nie bały). Są to specjalne miejsca, gdzie zwierzyna ma spokój i może się rozmnażać.
Spokój należy też zapewnić ptakom i dlatego nie wolno niszczyć ptasich gniazd. Nie wolno też nigdy wyjmować z nich jaj albo piskląt, ponieważ później rodzice mogą porzucić młode.
4. Co to jest łańcuch pokarmowy?
Niektóre zwierzęta są drapieżnikami i zjadają inne. Są to zwierzęta mięsożerne. Zwierzęta, które żywią się się roślinami to zwierzęta roślinożerne. Zwierzęta roślinożerne i mięsożerne tworzą tzw. łańcuch pokarmowy.
5. Czy myśliwy może polować przez cały rok?
Nie, myśliwi polują tylko wtedy, kiedy wolno to robić. Nigdy nie poluje się na samice (mamy) zwierząt wtedy, gdy mają one malutkie dzieci, ponieważ gdyby dzieci zostały bez mamy, to na pewno by sobie nie poradziły.
6. Czy można polować na wszystkie zwierzęta, jakie są w lesie?
Nie. Niektórych zwierząt jest tak mało, że są pod ochroną, np. niedźwiedź, wilk, wydra czy bóbr. Boimy się, że niedługo zwierzeta te całkiem znikną (wyginą) i dlatego postanowiono, że nie wolno na nie polować. Myśliwinie polują więc na zwierzęta, które są pod ochroną.
7. A jak wy sami możecie chronić zwierzęta?
*** Nie śmiecić w lesie, bo las to dom zwierząt. Zwierzęta niekiedy nie odróżniają śmieci od pożywienia. Zdarza się, że zwierzyna zjada torebki foliowe, ponieważ mają one np. zapach mięsa, i potem w męczarniach umiera.
*** Cicho zachowywać się w lesie.
*** Nie płoszyć i nie straszyć zwierzat.
*** Obserwować zwierzęta tylko z daleka-nigdy nie wolno zbliżać się do żadnych zwierząt. Czasami niektóre zwierzęta mogą być chore. W Polsce bardzo często zdarza się, że lisy chorują na wściekliznę. Taki lis ma pianę na pysku i nie boi się ludzi. Może on podejść do człowieka i go ugryźć. W takim wypadku następuje konieczność podania zarażonemu człowiekowi bolesnych zastrzyków.
*** Nie niszczyć gniazd i nie zabierać jaj ani piskląt.
*** Nigdy nie zabierać do domu żadnych zwierząt-czasami, kiedy zbliża się człowiek, samica, która ma młode, zostawia swoje dziecko i oddala się. Najczęściej dzieje się tak, gdy młode jest zbyt małe, by uciekać razem z matką. Samica obserwuje jednak młode z daleka. Dlatego nawet wówczas, gdy wypatrzycie młode jakiegoś gatunku, nie wolno go zabierać do domu, bo wcale nie jest ono porzucone i na pewno, kiedy tylko człowiek odejdzie, to troskliwa mama powróci. Nie wolno takiego zwierzęcia nawet dotykać, ponieważ zapach człowieka niekiedy sprawia, że matka postanawia rzeczywiście porzucić swoje młode.
IV POZNAJEMY ZWIERZĘTA POLSKICH PÓL I LASÓW - ZWIERZYNA PŁOWA ORAZ MUFLON
Do zwierzyny płowej zalicza się jelenia, sarnę, daniela i łosia.
Muflon jest dziką owcą.
Najczęściej ludzie mylą sarnę z jeleniem i danielem. Powszechnie też uważa się, że sarna to "żona" jelenia, co nie jest prawdą. Sarna i jeleń to dwa zupełnie odrębne gatunki zwierząt.
JELEŃ jest ssakiem. Jest to jeden z największych przedstawicieli zwierzyny płowej w Polsce. Jeleń jest bardzo majestatycznym zwierzęciem, dlatego często nazywany jest królem lasu.
...
...
SARNA jest ssakiem. Samiec nazywany jest kozłem lub rogaczem, a samica kozą. Z kolei ich młode to koźlęta.
...
...
DANIEL jest ssakiem. Samiec nazywany jest bykiem, a samica łanią. Z kolei ich młode to cielęta. Daniele mieszkaja w lasach lub w parkach, ale można je spotkać także na łąkach czy polach. Są to zwierzęta roślinożerne - jedzą trawy, zioła, pędy, rozmaite bulwy, brukiew, żołędzie, kasztany i grzyby. Ich przysmakiem są owoce. Czasem ogryzają korę z drzew.
...
...
ŁOŚ jest największym żyjącym w Polsce przedstawicielem zwierzyny płowej. Najwięcej łosi żyje w północno-wschodniej i wschodniej Polsce. Samiec (byk) może ważyć od 330 do 630 kg, a samica (klępa) 250-340 kg. Suknia łosia ma kolor ciemnobrązowy z czarną pręgą na grzbiecie. Nogi, nazywane przez myśliwych badylami, mają kolor biały lub beżowy. Łeb łosia jest wąski, dosyć długi (osiąga długość 55-60 cm). Górna warga jest obwisła. Uszy (łyżki) są stosunkowo długie i ruchliwe. Mają owalny kształt. Pod łbem na szyi (gardziel) ma fałdę skórna pokrytą długim zwisającym włosem, tzw. brodą. Ogon, nazywany kwiatem, jest krótki.
...
MUFLON jest dziką owcą górską.
...
...
MUFLON jest dziką owcą górską.
...
V ROZMOWA O MYŚLIWYCH I KŁUSOWNIKACH
1. Czy wiecie, kim jest kłusownik?
Kłusownik to przestępca, który w ogóle nie przejmuje się tym, że niektórych zwierząt jest mało i zabija nawet zwierzęta chronione. Nie przejmuje się też tym, że są okresy ochronne dla zwierząt, kiedy wychowują one młode. Zabija także piękne i zdrowe okazy zwierząt tylko dlatego, że stanowią one dla niego cenny łup.
Myśliwi do polowania używają strzelby. Wtedy zwierzę zostaje zastrzelone i od razu ginie. Kłusownicy natomiast używają różnych trucizn albo wnyków i sideł, czyli pułapek na zwierzęta.
Zwierzę złapane w taką pułapkę nie może się nigdzie ruszyć, ale jeszcze żyje i strasznie cierpi. Niekiedy odgryza własną nogę, by uwolnić się z pułapki. W końcu słabnie i umiera z głodu, pragnienia, z bólu albo ze zmęczenia. Kłusownik się tym jednak nie przejmuje i świadomie robi zwierzętom krzywdę, gdyż jest zainteresowany pozyskiwaniem atrakcyjnego trofeum bądź pokaźnej ilości mięsa.
IV KRÓTKA POGADANKA O ZWYCZAJACH ŁOWIECKICH
Myśliwi mają wiele swoich zwyczajów...
Myśliwi będąc w lesie, nie mogą do siebie krzyczeć, żeby sobie coś ważnego powiedzieć. Dlatego uzywają sygnałów łowieckich - to jest ich kod, za pomoca którego rozmawiają. Myśliwi ustalili sobie rózne kody muzyczne i dlatego właśnie w lesie grają na specjalnych trąbkach nazywanych sygnałówkami. Inne dźwięki informują o tym, że polowanie się rozpoczyna, inne że się kończy czy że nie wolno już strzelać. W ten sposób myśliwi się z sobą komunikują.
V POWITANIE I POŻEGNANIE W JĘZYKU MYŚLIWYCH
1. Czy wiecie, jak witają i żegnają się myśliwi?
Myśliwi mówią na powitanie i pożegnanie Darz Bór. Tym powitaniem i pożegnaniem myśliwi życzą sobie udanego polowania i oznacza ono "niech cię bór obdarza, niech przynosi ci dary".
DARZ BÓR